Cmentarz żydowski w Warszawie (Bródno)

Liczba głosów 0

Piękny cmentarz

Liczba internautów, którzy uznali ten cmentarz za jeden z najpiękniejszych polskich cmentarzy wynosi 0. Jeśli Ty również uważasz, że to jeden z najpięknijszych polskich cmentarzy wybierz przycisk Piękny cmentarz i oddaj swój głos. Ranking polskich cmentarzy według liczby głosów jest prezentowany w zakłądce Polskie cmentarze. Zaznacz poniższą opcję jeśli uważasz, że ten cmentarz jest jednym z najpiękniejszych polskich cmentarzy. Twój głos wpłynie na pozycję cmentarza w rankingu najpiękniejszych polskich cmentarzy prezentowanym na stronie. Zamknij

Cmentarz żydowski na Bródnie - cmentarz żydowski znajdujący się w Warszawie, w dzielnicy Targówek, u zbiegu ulic Odrowąża i św. Wincentego. [źródło: Wikipedia, 552094]

Historia

Cmentarz został oficjalnie założony w 1780 na gruntach wsi Targówek przez Szmula Jakubowicza Zbytkowera, bogatego kupca i dostawcę dworu Stanisława Augusta Poniatowskiego. Oprócz przywileju króla, Zbytkower uzyskał również zgodę na założenie nekropolii od biskupa płockiego Michała Jerzego Poniatowskiego. Była ona obwarowana warunkami cichego przemarszu konduktów pogrzebowych oraz dostarczania co roku 10 kamieni (ok. 120 kg) łoju kościołowi parafialnemu w Skaryszewie. Pierwszy odnotowany pochówek odbył się jednak jeszcze przed oficjalnym otwarciem cmentarza, w 1743.

Powierzchnia cmentarza wynosiła w tamtym czasie 0,75 ha. W 1784 żona Szmula Zbytkowera ufundowała ogrodzenie nekropolii; zbudowano także dom przedpogrzebowy. Do rzezi Pragi w 1794 liczba pochówków była jednak stosunkowo niewielka. W 1785 utworzono Bractwo Święte (Chewra Kadisza), które po śmierci Szmula Zbytkowera w 1801, zgodnie z zapisem przywileju lokacyjnego, przejęło zarządzanie nekropolią.

Szmul Zbytkower spoczął na ufundowanym przez siebie cmentarzu, W 1842 pochowano tam wynalazcę Abrahama Sterna, twórcę pierwszego na świecie arytmometru wykonującego pięć podstawowych działań.

W 1843 staraniem wnuka Szmula Zbytkowera, syna jego córki Ludwiki z małżeństwa z Izaakiem Flatauem, Jakuba Flataua wzniesiono wzdłuż północno-wschodniej granicy cmentarza ceglany mur, w którym umieszczono tablicę pamiątkową ku czci fundatora. Pozostałe fragmenty muru wzniesiono dopiero w latach 70. XIX wieku z funduszy pochodzących z legatów Jakuba Flataua i jego siostry Rozalii Löwenstein .

W 1870 zarząd cmentarza został przejęty przez Gminę Żydowską w Warszawie. Wzniesiono nowy dom przedpogrzebowy, mur cmentarza, posadzono drzewa, wykopano kilka studni artezyjskich oraz zorganizowano regularną służbę cmentarną. W 1890 nekropolia znalazła się w granicach administracyjnych miasta. Pod koniec XIX wieku powiększono cmentarz od strony południowej.

Ostatni pochówek miał tam miejsce przed zamknięciem getta warszawskiego, w listopadzie 1940. W tamtym czasie jego powierzchnia wynosiła 18,5 ha. Opuszczona nekropolia została zdewastowana przez Niemców.

W czasie powstania warszawskiego w sierpniu 1944 Niemcy rozstrzelali pod murem cmentarza 40 Polaków. Miejsce egzekucji zostało upamiętnione w latach 50. XX wieku tablicą Tchorka ustawioną przy ul. Odrowąża.

Dewastacja cmentarza była kontynuowała po 1945. Rozebrano otaczający go mur. Między 1948 a 1951 na polecenie władz ocalałe nagrobki wyrwano; część z nich wykorzystano jako materiał budowlany, a kilkadziesiąt tysięcy przygotowano do wywiezienia. Teren nekropolii zalesiono. Planowano urządzenie tam parku rekreacyjnego. Te plany nie zostały zrealizowane, a cmentarz stał się miejscem spotkań miejscowego marginesu społecznego.

W latach 80. XX wieku nekropolia została odrestaurowana przez Fundację Rodziny Nissenbaumów. Cmentarz ogrodzono żelaznym parkanem, a od strony ul. św. Wincentego wzniesiono monumentalną bramę. Tworzą ją dwa pylony z płaskorzeźbami autorstwa Dariusza Kowalskiego, Teresy Pastuszka i Leszka Waszkiewicza. Od bramy w głąb cmentarza przez las prowadzi brukowana centralna aleja. Znajduje się przy niej kilka odtworzonych kwater z charakterystycznymi, półcylindrycznymi nagrobkami z piaskowca i stojącymi przed nimi macewami. Na końcu alei znajduje się lapidarium z kamieni nagrobnych, gdzie miał stanąć pomnik Zamordowanej Kultury Żydowskiej.

Nekropolia została wpisana do rejestru zabytków pod nr A-856 w dniu 5 września 2009.

W 2012 cmentarz został przekazany Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie. Gmina wybudowała nowe ogrodzenie i odrestaurowała bramę. Na postumencie niezbudowanego pomnika i przy głównej alei ustawiono gabiony wypełnione kawałkami macew.

W lutym 2018 w jednym z dwóch wzniesionych przy bramie parterowych pawilonów otwarto wystawę ''Dom wieczności'' poświęconą historii bródnowskiej nekropolii oraz śmierci i zwyczajom pogrzebowym w kulturze żydowskiej. [źródło: Wikipedia, 552094]

Przypadki wykorzystania macew z cmentarza

Sprawa żydowskich pergoli w parku Jana Szypowskiego Leśnika.
Do 2014 w parku im. płk. Jana Szypowskiego Leśnika przy ul. Grochowskiej znajdowały się pergole częściowo wykonane z macew pochodzących z bródzieńskiej nekropoliiu. Zbudowano z nich murki oraz słupki pergoli przy kręgu tanecznym.

Na początku lat 90. XX wieku władze Żydowskiego Instytutu Historycznego wystąpiły do władz Pragi-Południe o rozbiórkę pergoli w parku. Wiceburmistrz Jacek Podwysocki stwierdził jednak, że pergola nie zostanie rozebrana ze względu na brak funduszy. Została ona rozebrana w 2014, a kawałki macew użyte do ich budowy przewieziono z powrotem na cmentarz.

Sprawa krawężników w warszawskim zoo.
Podobna sprawa zaistniała również na terenie warszawskiego zoo, gdzie z piaskowcowych macew wykonane są krawężniki chodników. Otaczają on mały ogródek różany z fontanną. Większość jest odwrócona frontem do ziemi, poprzez co nie widać żadnych napisów. Na kilku macewach można jednak zobaczyć fragmenty wykutych w kamieniu hebrajskich inskrypcji.

Jak informuje pracownik Żydowskiego Instytutu Historycznego Jan Jagielski, nagrobki zostały przewiezione do zoo w latach 50. XX wieku. W przeszłości już kilkakrotnie zwracano uwagę na wystające hebrajskie napisy, ale zarządcy ogród zoologiczny nic w tej sprawie nie uczynili .

Pod koniec kwietnia 2007 zarząd zoo spotkał się z przedstawicielami Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie w sprawie zwrotu macew . Podczas remontu nagrobki zostały wydobyte i najprawdopodobniej trafią na cmentarz bródzieński lub nekropolię na Woli.

Brzegi Wisły.
W 2012 w związku z wyjątkowo niskim poziomem wody rzeka odsłoniła fragmenty żydowskich nagrobków, które - prawdopodobnie zmieszane z gruzem pochodzącym z rozebranych dróg - służyły do umacniania brzegów. Pracująca wówczas nad Wisłą grupa archeologów przekazała je policji, skąd trafiły na cmentarz. [źródło: Wikipedia, 552094]

Galeria