Marek Michał Grechuta (ur. 10 grudnia 1945 w Zamościu, zm. 9 października 2006 w Krakowie) - polski piosenkarz, poeta, kompozytor i malarz, z wykształcenia architekt. Interesował się także rzeźbą i filozofią.
Uznawany za najważniejszego przedstawiciela polskiej poezji śpiewanej, wykorzystywał często elementy rocka, jazz-rocka i rocka progresywnego, szczególnie w początkowym okresie twórczości.
Życiorys
Marek Grechuta urodził się w Zamościu w 1945 roku. W dzieciństwie wyjechał z rodziną do Chylic pod Warszawą, ale w 1956 roku rodzina na powrót osiadła w Zamościu. W czasie pobytu w Chylicach kościelny organista udzielał Grechucie pierwszych lekcji muzyki. Od najmłodszych lat uczył się gry na fortepianie. Ukończył zamojskie I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego.
W 1963 roku podjął studia architektoniczne na Politechnice Krakowskiej. W 1966 z Janem Kantym Pawluśkiewiczem, założył ''Kabaret Architektów Anawa'' (z francuskiego ''en avant'' - naprzód), który wkrótce się przeobraził w zespół towarzyszący mu na występach.
Publiczny debiut muzyczny Grechuty miał miejsce w październiku 1967 roku, kiedy dzięki wykonaniu piosenki Tango Anawa zajął drugie miejsce wśród wokalistów na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie. W 1968 roku na VI KFPP w Opolu zdobył nagrodę dziennikarzy za piosenkę Serce, a rok później na VII KFPP jedną z głównych nagród (Nagroda TVP) za piosenkę Wesele. Z zespołem Anawa nagrał dwie swoje pierwsze płyty - ''Marek Grechuta & Anawa'' z 1970 roku oraz ''Korowód'' z 1971. W tym roku na IX KFPP w Opolu Grechuta zdobył główną nagrodę za piosenkę Korowód.
W 1971 Grechuta opuścił zespół Anawa i założył inny zespół, o nazwie WIEM (W Innej Epoce Muzycznej). Z zespołem tym nagrał dwa albumy - ''Droga za widnokres'' oraz ''Magia obłoków''. Płyty wypełnione były muzyką z elementami jazz-rocka, a wśród tekstów wykorzystano twórczość poetów współczesnych, takich jak Tadeusz Nowak, Tadeusz Śliwiak, Ryszard Krynicki albo Mieczysław Jastrun.
Pięć lat później ponownie zaczął współpracę z Pawluśkiewiczem i pisanie muzyki do tekstów Witkacego. W 1977 na XV Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu jego piosenka Hop - szklankę piwa zdobyła Nagrodę Grand Prix, również na tym festiwalu przez Krystynę Jandę wykonywana była piosenka Guma do żucia, której muzykę i słowa napisał Marek Grechuta. Grechuta był również, wraz z Krzysztofem Jasińskim i Janem Kantym Pawluśkiewiczem, współautorem musicalu ''Szalona lokomotywa'' według Stanisława Ignacego Witkiewicza, prezentowanego w latach 1977-1980, m.in. w krakowskim Teatrze STU oraz katowickim Spodku.
W 1976 Marek Grechuta rozpoczął, trwającą blisko 10 lat, współpracę z Piwnicą pod Baranami.
W 1979 roku nagrał płytę z pieśniami do słów poety Tadeusza Nowaka, które poza nim zaśpiewali Teresa Iwaniszewska-Haremza, Magda Umer oraz Marian Opania. Utwory te, pochodzące ze spektaklu ''Zapach łamanego chleba'' nie spotkały się jednak z dobrym przyjęciem. W 1981 ukazały się ''Śpiewające obrazy'', płyta nagrana ponownie z zespołem Anawa, na której znalazły się piosenki inspirowane obrazami van Gogha, Picassa, Degasa, Moneta, Renoira i Wyspiańskiego, a także muzyka ze spektaklu ''Otello''.
W 1984 roku wspólnie z Krystyną Jandą nagrał płytę ''W malinowym chruśniaku'', z wierszami Bolesława Leśmiana. Do własnych tekstów wrócił w 1986 roku, wydając (w 1987) płytę ''Wiosna - ach to ty''. Wypełniona była lżejszą muzyką i przyniosła tytułowy przebój, zawierała też fragmenty muzyki ze spektakli ''Colas Breugonon'', ''Tumor Witkacego'' i ''Kroniki Olsztyńskiej''. W 1987 roku napisał muzykę do przedstawienia teatralnego Jana Brzechwy - ''Kopciuszek''. W 1989 roku wydał płytę ''Krajobraz pełen nadziei.'' W 1990 w Teatrze Stu odbył się koncert pt. Złote przeboje, w którym wystąpiła także, zaproszona przez Grechutę, aktorka Starego Teatru - Grażyna Trela (utwór: Wesele). W 1991 wydał ''Piosenki dla dzieci i rodziców'', nagrane wspólnie z aktorami Teatru Starego w Krakowie oraz dziecięcym chórem Gama.
Rok 1994 przyniósł kolejną płytę: ''Dziesięć ważnych słów'', zawierającą utwory poświęcone istotnym wartościom w życiu. Grechuta nawiązywał na niej do Dekalogu, określając ją jako dziesięć przykazań człowieka współczesnego.
W roku 2003 wspólnie z grupą Myslovitz wykonał cover ich przeboju Kraków, który znalazł się na dwupłytowym albumie ''The Best of Myslovitz''. Ostatnią płytą Grechuty z premierowym materiałem były ''Niezwykłe miejsca'' (2004), gdzie znalazły się piosenki poświęcone miejscom, które go oczarowały.
W 2000 ukazał się zestaw ''Świecie nasz'', zawierający wszystkie 13 albumów Grechuty. Kompilacja otrzymała w 2001 Nagrodę Muzyczną Fryderyk w kategorii najlepsza reedycja. Zestaw został wznowiony w roku 2005, uzupełniono go wtedy o album ''Niezwykłe miejsca'', a także o składającą się z nagrań archiwalnych płytę ''Godzina miłowania''.
W roku 2006 na 43 KFPP w Opolu Marek Grechuta został uhonorowany Grand Prix tego festiwalu (Nagroda Prezesa TVP).
Zmarł nagle w nocy 9 października 2006, w wyniku niewydolności krążenia, która była skutkiem ogólnego pogorszenia stanu zdrowia spowodowanego kilkoma czynnikami.
17 października 2006 został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Pogrzeb poprzedziła msza święta w Kościele Mariackim, gdzie artyści Piwnicy pod Baranami zaśpiewali ''Przychodzimy, odchodzimy'' i ''Dezyderata''. Gdy trumna z ciałem Marka Grechuty opuszczała bazylikę, rozległy się oklaski, którym towarzyszyła melodia piosenki artysty Ocalić od zapomnienia. Od bramy Cmentarza Rakowickiego trumnę Marka Grechuty nieśli jego przyjaciele z Piwnicy, m.in.: Grzegorz Turnau, Jan Kanty Pawluśkiewicz, Zbigniew Preisner. Nad grobem Jan Kanty Pawluśkiewicz odczytał wiersz napisany przez Leszka Aleksandra Moczulskiego. W pogrzebie Grechuty uczestniczyli m.in.: Grzegorz Turnau, Mirosław Czyżykiewicz, Jacek Zieliński, Anna Szałapak, Jacek Wójcicki, Artur Rojek, Leszek Wójtowicz i prezydent Krakowa Jacek Majchrowski.
Życie prywatne i działalność pozamuzyczna
W 1970 Grechuta poślubił Danutę, z którą miał syna Łukasza, absolwenta Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Grechuta był aktywnym malarzem, odbywały się wystawy obrazów jego autorstwa, m.in w Krakowie (1981), Bytomiu (1984) czy Myślenicach (1986). W 1969 wystąpił w filmie ''Polowanie na muchy'' w reżyserii Andrzeja Wajdy, w 1985 w filmie ''Tumor Witkacego''.
Karierę Marka Grechuty poważnie utrudniała choroba afektywna dwubiegunowa, na którą cierpiał przez wiele lat. Zdarzało się, że z powodu ataków choroby przerywał próby, a nawet występy, co było przez widzów błędnie uważane za skutki nadużycia alkoholu. Choroba ujawniła się już w młodości, po nagłym rozstaniu z Haliną Marmurowską, ukochaną dziewczyną Grechuty. Potem przez wiele lat artystę wspierała żona Danuta, organizując mu życie, ale długotrwałe napady silnej depresji wyłączały Grechutę z funkcjonowania. Jego stan pogorszyło nagłe zaginięcie syna w 1999. Marek Grechuta wziął udział w programie ''Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie'', w którym poruszano sprawę tego zaginięcia. Syn odnalazł się po 8 miesiącach.
Upamiętnienie artysty
Książki o Marku Grechucie.
* Wojciech Majewski: ''Marek Grechuta. Portret artysty'' (2006)
* Danuta Grechuta, Jakub Baran: ''Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty'' (2011)
* Marta Sztokfisz: ''Chwile, których nie znamy. Opowieść o Marku Grechucie'' (2013)
9 października 2007, w pierwszą rocznicę śmierci artysty, na Cmentarzu Rakowickim odsłonięto jego pomnik. Uroczystość poprzedził przemarsz korowodu złożonego z przyjaciół poety i miłośników jego twórczości.
W 2008 roku powstał film dokumentalny o Marku Grechucie Danuta i Marek Grechutowie (24 min) w ramach serialu ''Taka miłość się nie zdarza'', wyreżyserowany przez Dagmarę Kossak, a wyprodukowany przez TVN Style.
W 2009 roku powstał film dokumentalny o życiu Marka Grechuty pt. ''Gdziekolwiek będę...'', wyreżyserowany przez Piotra Poraja-Poleskiego i sfinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej oraz Telewizję Polską. Scenariusz filmu, obok reżysera, współtworzyła Danuta Grechuta.
NBP planował emisję monety z wizerunkiem Marka Grechuty w ramach serii ''Historia polskiej muzyki rozrywkowej'', lecz plany te nie zostały dotąd zrealizowane.
Piosenka Marka Grechuty Dni, których nie znamy jest nieoficjalnym hymnem kibiców drużyny piłkarskiej Korony Kielce. Utwór jest odgrywany i śpiewany przed meczami drużyny na Stadionie Miejskim w Kielcach.
W kwietniu 2014 roku Radio Zet i Radio Zet Gold wyemitowały słuchowisko (20 odcinków) będące wersją audio fragmentów książki Jakuba Barana i Danuty Grechuty ''Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty''[http://grechutafestival.pl/grechutafestival/news/108]. Fragmenty czytała Magdalena Różczka. Dzięki staraniom Danuty Grechuty oraz Fundacji Korowód im. Marka Grechuty wszystkie odcinki są sukcesywnie publikowane na profilu artysty w serwisie Facebook oraz w YouTube.
We wrześniu 2015 roku w wydawnictwie Prószyński i S-ka ukazało się wydanie wierszy Marka Grechuty - ''Pani mi mówi niemożliwe... Najpiękniejsze wiersze i piosenki''.
Patron.
W Bielawie, Lublinie, Opolu, Ostrowie Wielkopolskim, Radomiu, Słupsku i Turku znajdują się ulice, których patronem jest Marek Grechuta.
Od 2018 r. Park Krakowski w Krakowie ma za patrona Marka Grechutę.
Polska szkoła społeczna w Porsgrunn w Norwegii jako pierwsza szkoła nosi imię Marka Grechuty.
Dyskografia
{{Dyskografia infobox
|Artysta = Marka Grechuty
|Logo =
|Grafika =
|Rozmiar grafiki =
|Opis grafiki =
|Studyjne = 13
|Internetowe = 13
|Koncertowe = 9
|Kompilacje = 15
|EP = 3
|Single = 3
|Teledyski =
|Soundtracki =
|Tribute = 8
}}
Albumy studyjne.
* ''Marek Grechuta & Anawa'' (1970)
* ''Korowód'' (1971)
* ''Droga za widnokres'' (1972)
* ''Magia obłoków'' (1974)
* ''Szalona lokomotywa'' (1977)
* ''Pieśni Marka Grechuty do słów Tadeusza Nowaka'' (1979)
* ''Śpiewające obrazy'' (1981)
* ''W malinowym chruśniaku'' (1984)
* ''Wiosna - ach to ty'' (1987)
* ''Krajobraz pełen nadziei'' (1989)
* ''Piosenki dla dzieci i rodziców'' (1991)
* ''Dziesięć ważnych słów'' (1994)
* ''Niezwykłe miejsca'' (2003)
Albumy koncertowe.
* ''Upojenie'' (1994)
* ''The Best'' (1997)
* ''Serce'' (2001)
* ''Unikaty'' (2006; płyta dołączona do książki ''Marek Grechuta. Portret artysty'')
* ''Koncerty: Warszawa '73'' (2014)
* ''Koncerty: Opole '76'' (2014)
* ''Koncerty: Kraków '81 ''(2014)
* ''Koncerty: Kraków '84 ''(2014)
* ''Koncerty: Opolski korowód'' (2015)
Minialbumy.
* ''Serce'' (1969)
* ''Maryla Rodowicz i Marek Grechuta'' (1977, z Marylą Rodowicz)
* ''Kraków'' (2003, z Myslovitz)
Single.
* Gaj / Mały barek w Santa Cruz (1977, z Marylą Rodowicz)
* Muza Pomyślności / Głos (1978)
* Hop Szklankę Piwa / Song O Ciszy (1979, z Jonaszem Koftą)
Pocztówki dźwiękowe.
* Będziesz moją panią (1970)
* Nie dokazuj (1970)
* Dni, których nie znamy (1971)
* Korowód (1971)
* Świecie nasz (1971)
Kompilacje.
* ''To pejzaż mojej ziemi ''(1973)
* ''Zagrajcie nam dzisiaj wszystkie srebrne dzwony'' (1975)
* ''Songi Teatru STU'' (1978)
* ''Piosenki Solidarności'' (1981)
* ''Złote przeboje'' (1990)
* ''Ocalić od zapomnienia'' (1990)
* ''Jeszcze pożyjemy'' (1993)
* ''Złote przeboje 2'' (1998)
* ''Złota kolekcja: Dni, których nie znamy'' (1999)
* ''Świecie nasz'' (2000/2005)
* ''Piwnica pod Baranami'' (2001)
* ''Złota kolekcja: Gdzieś w nas'' (2004)
* ''Godzina miłowania'' (2005)
* ''40 piosenek'' (2011)
* ''Złote przeboje'' (2014; płyta dołączona do książki ''Marek. Marek Grechuta we wspomnieniach żony Danuty'')
Zbiorki poezji Marka Grechuty
Źródło
* ''Będziesz się uśmiechać'' (1985)
* Sztandary (1988)
* ''Na serca dnie'' (1990)
* ''Krajobraz pełen nadziei'' (1990)
* ''Pani mi mówi niemożliwe... Najpiękniejsze wiersze i piosenki'' (2015)