[h1]Dzieciństwo i wczesna młodość[/h1]Czesław Niemen urodził się jako Czesław Juliusz Wydrzycki[ref name="karuzela-z-herosami"][/ref] 16 lutego 1939 w Starych Wasiliszkach[ref name="Leszek Gnoiński Jan Skaradziński"][/ref] w ówczesnym województwie nowogródzkim (obecnie Białoruś). Jego rodzicami byli Anna z domu Markiewicz (1897-1986) i Antoni Wydrzycki (1896-1960), wykonujący liczne prace rzemieślnicze, m.in. strojenie fortepianów i naprawę zegarów. Miał siostrę Jadwigę (ur. 1926)[ref name="muzey"][/ref]. Śpiewał już w szkolnym chórze w szkole dziesięciolatce oraz w chórze kościelnym (tam grał też na organach)[ref name=":0"][/ref]. Wraz z chórem szkolnym koncertował w innych szkołach[ref name="białoruskieślady"][/ref]. W latach 1953-1954[ref name="muzey" /] uczęszczał do klasy fortepianu liceum pedagogicznego w Grodnie[ref name=":0" /].Jak wspomina jego kolega ze szkoły muzycznej w Grodnie, Mikołaj Szyszygin, Czesław uczęszczał z nim do Szkoły Muzycznej w Grodnie przez rok, jednak został z niej wyrzucony, gdyż opuszczał zajęcia. Razem grali na występach szkolnych, Szyszygin na domrze a Wydrzycki na bajanie (rosyjska odmiana akordeonu)[ref name="muzey" /]. W 1958 roku poślubił w Grodnie swoją pierwszą miłość, Marię Klauzunik[ref name=":0" /].[h2]Przesiedlenie do Polski[/h2]Został przesiedlony do powojennej Polski w 1958 roku w ramach ostatniej fali masowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich. Rodzina Wydrzyckich zdecydowała się ostatecznie na repatriację, by Niemen uniknął powołania do Armii Radzieckiej[ref name=":0" /]. Rodzina rok spędziła w obozie dla repatriantów w Drawsku Pomorskim, a następnie zamieszkała w Świebodzinie[ref name=":1"][/ref], Białogardzie i ostatecznie Kołobrzegu, a Czesław znalazł się w Gdańsku, gdzie rozpoczął naukę w średniej szkole muzycznej, w klasie fagotu. Równocześnie występował w studenckich teatrach, kabaretach i klubie ""Żak"" w Gdańsku, śpiewając po hiszpańsku i polsku piosenki latynoamerykańskie, akompaniując sobie na gitarze[ref name=":0" /]. Dwie z tych piosenek pojawiły się potem na jego pierwszej płycie{{Fakt|data=2016-11}}. Jednocześnie zarabiał, pracując dorywczo w porcie lub strojąc fortepiany[ref name=":0" /]. W tym okresie poznał i zaprzyjaźnił się z Helmutem Nadolskim[ref name=":0" /].W 1960 r. urodziła się jego córka Maria. Wraz z rodziną mieszkał wówczas w Sopocie[ref name=":0" /]. Z pierwszą żoną rozwiódł się w 1971 r.[h1]Początki muzyczne[/h1]W 1962 roku poznał Franciszka Walickiego, który zaczął go promować i organizować występy. W tym samym roku odniósł duży sukces na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie i w nagrodę odbył trasę po kraju z zespołem Czerwono-Czarni. To właśnie Walicki z trudem przekonał Niemena, by zamiast piosenek latynoskich i rosyjskich zaczął grać rocka[ref name=":0" /].[h2]Zespół Niebiesko-Czarni[/h2]Po odniesieniu pierwszych sukcesów w konkursach wykonawców amatorów, zaczął dzięki Walickiemu występować z zespołem Niebiesko-Czarni i komponować[ref name=":0" /]. 10 października 1962 nagrał z nimi małą płytę, tzw. EP, z 4 utworami, w tym śpiewaną przez siebie piosenką ""Lekcja twista"". Związał się uczuciowo z solistką zespołu Adą Rusowicz. W 1963 r. wystąpił na I Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu z własną kompozycją Wiem, że nie wrócisz, która przeszła niezauważona. Wyróżniono go tam dopiero w 1964 r.W grudniu 1963 wystąpił z grupą Niebiesko-Czarni w słynnej paryskiej sali Olympia. W tym okresie, za namową żony Franciszka Walickiego Czesławy, Wydrzycki zaczął posługiwać się pseudonimem artystycznym ""Niemen"", jako nie tylko atrakcyjniejszym marketingowo w Polsce, ale także łatwiejszym do wymówienia dla cudzoziemców[ref name="gazeta-pl-walicki"][/ref]. Później oficjalnie zmienił nazwisko na Niemen-Wydrzycki.Nazwisko ""Niemen"" Wydrzycki przyjął od rzeki Niemen, płynącej w pobliżu jego miejsca urodzenia. Stosował on jednak odmianę ""Niemena"", ""Niemenem"", inną niż w przypadku nazwy rzeki. Dziennikarz Andrzej Ibis-Wróblewski sugerował, że Wydrzycki powinien odmieniać swój pseudonim tak jak rzekę - ""Niemna"", ""Niemnem"". Artysta z tym się jednak nie zgodził.Również w 1963 r. wystąpił z zespołem w warszawskiej Sali Kongresowej przed występem Marleny Dietrich, przy czym na występ grupy jako supportu nalegała sama Dietrich, która słyszała Niemena wcześniej w Paryżu[ref name=":0" /].Z grupą Niebiesko-Czarni występował na koncertach w Polsce, m.in. na festiwalu w Sopocie w 1965, na Węgrzech i we Francji. W listopadzie 1965 wystąpił jako solista na festiwalu w Rennes. Z zespołem nagrał kilka małych płyt, zrealizował też wiele nagrań dla radia. Zakończył z nim współpracę w listopadzie 1965 roku, po trasie koncertowej w Jugosławii.Czesław Niemen debiutował jako piosenkarz bigbitowy, śpiewając rock and rollowe i rockowe piosenki w stylu The Beatles oraz ballady. Do największych przebojów pierwszego okresu należą dynamiczny utwór Czy wiesz? i sentymentalna ballada Pod Papugami. Wkrótce jednak zaczął zmierzać w stronę ambitniejszej muzyki, adresowanej do bardziej wymagającej młodzieży akademickiej. Utwory z okresu współpracy z grupą Niebiesko-Czarni nagrał potem na nowo na płycie ""Czy mnie jeszcze pamiętasz?"" z grupą Akwarele.Od 18 do 20 stycznia 1964 Czesław Niemen wraz z grupą Niebiesko-Czarni występował przed koncertami Marleny Dietrich w Sali Kongresowej w Warszawie. W pierwszej części koncertu Marlene Dietrich usłyszała utwór Niemena Czy mnie jeszcze pamiętasz, który w listopadzie 1964 nagrała na płytę z własnym tekstem (Mutter, hast du mir vergeben)[ref name="plus-biografia-14461"][http://www1.plus.pl/rozrywka_i_informacje/kp/pub/biografia.jsp?id=14461 Rozrywka i informacje].[/ref].[h2]Opuszczenie grupy Niebiesko-Czarni i utworzenie grupy Akwarele[/h2]Oficjalnie opuścił zespół Niebiesko-Czarni w listopadzie 1965, a jesienią 1966 wraz z muzykami formacji Chochoły utworzył zespół Akwarele. W roku następnym odbył z nimi pierwszą trasę, rozpoczętą koncertem 16 stycznia 1967 r. w Jeleniej Górze. Dokonał nagrań dla radia i na małą płytę, a w kwietniu 1967 r. zarejestrował materiał na longplay ""Dziwny jest ten świat"". 25 czerwca 1967 wystąpił z piosenką tytułową z płyty Dziwny jest ten świat na festiwalu w Opolu, gdzie wzbudził wielkie zainteresowanie i otrzymał m.in. nagrodę Polskiego Radia. Piosenka Dziwny jest ten świat stała się najbardziej znanym z polskich protest songów i hymnem młodzieży końca lat 60.[h2]Sukces[/h2]W 1967 Czesław Niemen wystąpił m.in. na festiwalu w Sopocie oraz w Kolonii w Niemczech, a w styczniu 1968 śpiewał na targach MIDEM w Cannes. Niemen nagrał album ""Sukces"", który został złotą płytą, stał się też bohaterem krytycznego filmu krótkometrażowego pod tym tytułem, w reżyserii Marka Piwowskiego, który pokazano w czerwcu 1968. W październiku 1968 Niemen i Akwarele nagrali jeszcze płytę ""Czy mnie jeszcze pamiętasz?"", a w grudniu Niemen odebrał wspomnianą złotą płytę.[h2]Niemen Enigmatic[/h2]Od lutego 1969 do lipca 1970 Czesław Niemen z zespołem występował we Włoszech, początkowo jako ""I Niemen"", a od lipca 1969 w zmienionym składzie jako ""Niemen Enigmatic"". Nagrał kilka singli, zarejestrował też fragmenty koncertów. Grał głównie w klubach, a w czerwcu 1970 r. wystąpił na festiwalu Cantagiro. Czesław Niemen blisko związał się z piosenkarką Faridą, z którą w listopadzie 1970 odbył trasę po Polsce. W swej twórczości Czesław Niemen włączał się w kolejne dominujące w światowej muzyce rockowej prądy, tworząc własne, indywidualne i charakterystyczne odmiany muzyki - od rocka psychodelicznego przez symfoniczny rock progresywny (album ""Niemen Enigmatic"" z monumentalnym utworem ""Bema pamięci żałobny-rapsod"" do tekstu C. K. Norwida) aż po awangardowy jazz-rock (albumy ""Niemen Vol. 1"" i ""Niemen Vol. 2"") oraz muzykę elektroniczną. W październiku 1969, w przerwie włoskich występów, muzycy nagrali płytę z czterema kompozycjami do słów wybitnych polskich poetów, która ukazała się na początku 1970 jako ""Niemen Enigmatic"". Album odniósł duży sukces. Na przełomie 1969/70 zrealizowano też film ilustrujący utwór ""Bema pamięci żałobny rapsod"".[h1]Lata 70 - kierunekawangardowy i psychodeliczny[/h1]W styczniu 1971 nowy skład zarejestrował materiał na podwójny album ""Niemen"" z ambitną muzyką w stylu zmierzającym do jazzu, częściowo do słów Norwida. Występował w kraju oraz m.in. w Czechosłowacji i Finlandii. W tym czasie Czesław Niemen uzyskał mieszkanie w Warszawie przy ul. Niecałej 8, finalizował też sprawę rozwodową. Pod koniec 1971 wziął udział w nagraniu płyty z muzyką Andrzeja Kurylewicza. W ciągu całej swej kariery wielokrotnie wspomagał różnych artystów w nagraniach i brał udział w zbiorowych przedsięwzięciach muzycznych czy muzyczno-teatralnych. Napisał wiele utworów dla innych wykonawców, m.in. dla Ady Rusowicz. Przez lata powstały dziesiątki wersji jego piosenek. Czesław Niemen, od 1968 grający na organach Hammonda, z wolna rozbudował swoje klawiszowe instrumentarium, dodając najpierw melotron, a potem, jako pierwszy polski muzyk, syntezator Mooga. Nowoczesne i drogie wówczas wyposażenie pozwoliło mu nagrać wspomniany, prawie całkowicie elektroniczny album, stawiający go w jednym rzędzie z takimi awangardowymi muzykami i grupami jak Tangerine Dream, Klaus Schulze czy Vangelis.[h2]Grupa Niemen[/h2]Jesienią 1971 Niemen zetknął się z awangardowym kontrabasistą Helmutem Nadolskim. Z nim oraz z muzykami grupy SBB stworzył Grupę Niemen, która działała od grudnia 1971 do sierpnia 1973. Występował z nią i nagrywał trębacz Andrzej Przybielski. W styczniu 1972 w Monachium nagrano płytę ""Strange Is This World"", w sierpniu 1972 w kraju dwie płyty częściowo improwizowane ""Niemen Vol. 1"" i ""Niemen Vol. 2"", a w sierpniu 1973, również w Monachium, album ""Ode to Venus"". Zespół jego wystąpił w kilku krajach europejskich i zebrał pozytywne recenzje krytyki muzycznej. Równocześnie Czesław Niemen zaczął nagrywać muzykę filmową, którą tworzył przez prawie 10 lat. Wiosną 1973 zarejestrował też w Monachium utwory na płytę solową ""Russische Lieder"". W styczniu i lutym 1974 z renomowanymi muzykami sesyjnymi nagrał w Nowym Jorku płytę ""Mourner"s Rhapsody"". Zagraniczna kariera Niemena nie rozwinęła się jednak zgodnie z oczekiwaniami muzyka, jak i jego polskich fanów.[h2]Zakończenie działalności Grupy Niemen i Niemen Aerolit[/h2]Grupa Niemen zakończyła swoją działalność koncertem w Białymstoku w sierpniu 1973. W następnym miesiącu powstała grupa Niemen Aerolit, która nagrała m.in. materiał na pośmiertną płytę ""41 Potencjometrów Pana Jana"", a w końcu roku 1974 płytę zatytułowaną nazwą zespołu. Jego działalność przerwała śmierć perkusisty Piotra Dziemskiego w marcu 1975, którą Niemen głęboko przeżył. Zadedykował mu płytę ""Katharsis"", nagraną solo również w 1975.[h2]Nagrody i Złote przeboje[/h2]W 1975 Niemen poślubił swą drugą żonę Małgorzatę, z którą miał dwie córki Natalię (ur. 1976) i Eleonorę (ur. 1977). Występował solo i w zmieniających się składach, nagrywał sporo muzyki teatralnej, od początku 1977 korzystając ze studia Teatru Narodowego w Warszawie. Na przełomie lat 1976/77 nagrał podwójną płytę ""Idée Fixe"", wydaną na początku 1978. Latem 1976 otrzymał odznakę ""Zasłużony Działacz Kultury"" i Złoty Krzyż Zasługi. Pod koniec roku odbył wielkie tournée po ZSRR, gdzie wystąpił też w październiku 1977 i kwietniu 1979. W maju 1977 nagrał koncert dla telewizyjnego bloku Studio 2, potem występował w USA, a w lutym 1978 koncertował na festiwalu jazzowym w Bombaju. W 1977 roku dał recital na Festiwalu Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze. Latem 1978 zaproszono go do Hawany na Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów.W 1978 ukazała się kaseta ze złotymi przebojami artysty, a rok później płyta z podobnym materiałem. W czerwcu 1979 Czesław Niemen wystąpił na festiwalu w Opolu, a 24 sierpnia 1979 w Sopocie zdobył Grand Prix Festiwalu Interwizji piosenką ""Nim przyjdzie wiosna"". We wrześniu 1979 odwiedził rodzinne Stare Wasiliszki. Pod koniec roku Polskie Nagrania bez wiedzy Niemena wydały na krajowym rynku kompilacyjną płytę ""Postscriptum"", która została opracowana jedynie w celach promocyjnych na targi MIDEM w Cannes odbywające się w styczniu 1980 roku (był to jeden z wielu przypadków lekceważenia artystycznej woli muzyka). Krytyk muzyczny Wacław Panek poświęcił mu książkę ""Kształty mitu"".W 1981 roku Czesław Niemen opracował kompozycje muzyczne do spektaklu teatralnego pt. Tragedia Romantyczna, którego osiem przedstawień w katowickim Spodku widziało 52 tysiące osób, a który był wystawiony przez studentów WRTV i górnośląską Solidarność.[h1]Lata 80. - stan wojenny[/h1]Karierę Czesława Niemena zakłóciło wprowadzenie stanu wojennego. W maju 1982 z grupą Kombi wystąpił w Sztokholmie, ukazała się też kaseta z jego muzyką filmową. Później występował sporadycznie, np. w listopadzie 1984 grał w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, a 12 grudnia 1985 grał w klubie Stodoła w Warszawie. 11 i 12 lipca 1986 zaśpiewał na zlocie Old Rock Meeting w Operze Leśnej w Sopocie, a jesienią zagrał na festiwalu Jazz Jamboree w Warszawie. W 1987 wystąpił w Jarocinie, potem grał w Skandynawii, a 29 listopada 1987 dał koncert w Queen Elizabeth Hall w Londynie. W 1988 roku wznowiono kilka jego płyt, m.in. ""Dziwny jest ten świat"", ""Czy mnie jeszcze pamiętasz?"" i ""Niemen Enigmatic"". W 1989 ukazała się pierwsza od wielu lat płyta Niemena z nowym materiałem, przygotowywana przez lata ""Terra Deflorata"".Czesław Niemen zdobył pewną popularność na Zachodzie, zwłaszcza w krajach anglosaskich (gdzie nagrał kilka awangardowych albumów), lecz mimo swego wielkiego potencjału artystycznego nigdy nie zdołał się przedrzeć do pierwszej ligi progresywnego rocka. Pozostał czynnym muzykiem także w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku koncertując, komponując i sporadycznie nagrywając, zajmując się głównie pisaniem muzyki filmowej i teatralnej. W latach 90. zajął się również malarstwem oraz grafiką komputerową. Był wegetarianinem.[h1]Lata 90. - działalność publicystyczna i antypiracka[/h1]1 marca 1990 Niemen wystąpił na Festiwalu w San Remo, a rok później ponownie na MIDEM. W 1992 wziął udział w spektaklu ""Księga Krzysztofa Kolumba"" w Teatrze Muzycznym w Gdyni. W maju 1993 grał w Nowym Jorku, a w 1995 wziął udział wraz z zespołem Dżem i wieloma zaproszonymi muzykami w koncercie upamiętniającym zmarłego Ryszarda Riedla. Występ ten zarejestrowano i wydano na płycie ""List do R. na 12 głosów"".Zaczął publikować felietony w miesięczniku muzycznym ""Tylko Rock"". Gorąco protestował przeciw pirackim edycjom jego nagrań, które wtedy obficie pojawiły się na kasetach magnetofonowych, a potem na kompaktach. Wyraźnie dawał do zrozumienia, że nie zamierza nagrywać nowych płyt do czasu prawnego uregulowania sytuacji na rynku muzycznym.[h2]Pierwsza składanka kompaktowa jego nagrań[/h2]W 1995 ukazała się pierwsza autoryzowana przez Niemena składanka kompaktowa jego nagrań ""Sen o Warszawie"". Artysta zaczął przymierzać się do wznowienia zasadniczej części swego dorobku, co nastąpiło w 2002 i 2003. Wcześniej, bo w 1999 Czesław Niemen został wybrany na wykonawcę wszech czasów w plebiscycie Polityki[ref name="serwisy.gazeta-1870644"][http://wyborcza.pl/1,76842,1870644.html Czesław Niemen - biografia i zdjęcia].[/ref], wystąpił też wtedy w Trójce.[h2]Ostatnia płyta studyjna[/h2]Zaś 29 września 2001 wystąpił w Warszawie na koncercie pamięci C. K. Norwida, a 17 listopada 2001 wyszła ostatnia jego płyta studyjna ""spodchmurykapelusza"", promowana singlem kompaktowym z trzema wersjami utworu ""Jagody szaleju"". Została przychylnie przyjęta przez słuchaczy i krytyków.[h1]Choroba[/h1]Od wielu lat Czesław Niemen cierpiał na nowotwór układu chłonnego, który próbował zwalczyć przy pomocy medycyny naturalnej. Zmarł 17 stycznia 2004 w Centrum Onkologii w Warszawie z powodu powikłań związanych z zapaleniem płuc, na które zapadł w szpitalu[ref name="Paweł Piotrowicz2011-s4"][/ref]. Jego zwłoki, zgodnie z ostatnią wolą artysty, zostały skremowane.[h2]Pogrzeb artysty[/h2]30 stycznia 2004 urna z prochami została złożona w katakumbach na Starych Powązkach w Warszawie. Żegnało go ok. 2,5-3 tysięcy ludzi, w tym oficjalni przedstawiciele władzy. W momencie rozpoczęcia pogrzebu, o godzinie 13.00, z incjatywy Marka Niedźwieckiego, wiele stacji radiowych w Polsce wyemitowało Dziwny jest ten świat, oddając w ten sposób hołd zmarłemu artyście.[h1]Życie prywatne[/h1]Był uczuciowo związany z włoską piosenkarką Faridą, którą poznał na festiwalu Cantagiro we Włoszech. Artystka po wielu latach zwierzyła się, że był miłością jej życia. Dwukrotnie żonaty: z Marią Klauzunik i Małgorzatą Niemen. Z pierwszego małżeństwa ma córkę Marię Gutowską, a z drugiego córki Natalię i Eleonorę.
