Jan Łożański

Życiorys

Urodził się 4 lutego 1912 w Zarszynie w rodzinie kolejarskiej. W okresie II Rzeczypospolitej był aktywnym sportowcem, uprawiał narciarstwo, piłkę nożną, koszykówkę, boks, lekkoatletykę{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=79}}. na początku kwietnia 1933, jako zawodnik Unii Lublin zajął drugie miejsce w organizowanym w tym w mieście biegu przełajowym na dystansie 3 kilometrów, ustępując o ok. 100 metrów jedynie Wiktorowi Kramkowi (medaliście mistrzostw Polski z lat 30.). W styczniu 1934 reprezentując klub Unia zdobył bokserskie mistrzostwo juniorów okręgu lubelskiego w wadze półciężkiej. Na 4 lutego 1934 był anonsowany do jednej z walk na mecz międzymiastowy Lublin-Białystok (wynik 6:8). W tym samym roku zdał egzamin dojrzałości w Lublinie. Następnie został zawodowym wojskowym.

W momencie wybuchu II wojny światowej w stopniu kaprala podchorążego służył w plutonie przeciwpancernym 6 pułku strzelców podhalańskich z Sambora. W trakcie kampanii wrześniowej 1939 brał udział w walkach pod Wiślicą i Racławicami. Otoczony wraz z Polakami pod Owczarami został wzięty przez Niemców do niewoli, był przetrzymywany w kościele św. Zygmunta w Szydłowcu, gdzie zdołał się ukryć, zapewniając sobie ocalenie. W październiku 1939 powrócił do Zarszyna, a w grudniu 1939 przedostał się do Węgier z zamiarem udania się do Francji i przyłączenia się do formowanego tam polskiego wojska. Po dotarciu do Budapesztu, trafił do cywilnego obozu uchodźców w Egerze. W tym czasie przyjął propozycję pozostania na miejscu i podjęcia służby kuriera z Węgier do okupowanej Polski na trasie Budapeszt - Warszawa (pierwotnie zastrzegł, iż będzie to służba tymczasowa, gdyż miał zamiar ostatecznie udać się do Francji). W Budapeszcie został zaprzysiężony (w styczniu 1940 złożył przysięgę w Związku Walki Zbrojnej{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=10}}) i ukończył specjalny kurs w wymiarze dwóch tygodni. Po raz pierwszy udał się w trasę kurierską zimą 1940. Początkowo szedł do Polski przez Tatry, później 45 razy przemierzał trasę Jaga (przez Beskid Niski), przenosząc m.in. dokumenty, broń, pieniądze oraz niekiedy przeprowadzał ludzi. Każdorazowo wpierw przybywał na Podkarpacie pociągiem z Warszawy, wysiadał na stacji Wróblik Szlachecki, po czym udawał się pieszo trasą aż do Budapesztu. Orientację w etapie trasy ułatwiała mu znajomość terenu ziemi sanockiej i Bieszczadów. Łącznie jako żołnierz Armii Krajowej, w czasie okupacji hitlerowskiej przemierzał 45 razy trasę Warszawa - Budapeszt (jej stałym celem była ponadto wieś Nowosielce niedaleko rodzinnego Zarszyna). Trudną i niebezpieczną służbę pełnił z przerwami do 1945, a w jej czasie był dwukrotnie aresztowany przez gestapo (za pierwszym razem uwolnił się wyskakując z pociągu, za drugim odzyskał wolność podczas bombardowania więzienia na Węgrzech), ponadto czterokrotnie był zatrzymywany przez kontrwywiad węgierski. Przez granicę przeprowadził m.in. generała Stanisława Rostworowskiego i oficerów sztabu. Pod przybraną tożsamością Jan Madejski podjął studia na politechnice w Budapeszcie w języku węgierskim, co umożliwiało mu swobodę poruszanie się.

19 marca 1945 po zajęciu Budapesztu przez wojska radzieckie został wraz z pracownikami Bazy uwięziony przez funkcjonariuszy kontrwywiadu sowieckiego{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. Wskutek braku podstaw oskarżenia został zwolniony{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=12-13}}. Wówczas podjął przerwane zatrzymaniem studia, będąc w toku siódmego semestru studiów na Wydziale Rolnictwa i Weterynarii Politechniki w Budapeszcie (jednocześnie skorygował w dokumentach przybrane nazwisko Madejski na prawdziwe){{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=13, 15}}. Tuż po zakończeniu wojny jako kurier odbywał trasy wiodące z Budapesztu na ziemie polskie do Warszawy i Krakowa, przewożąc przesyłki do Polski i dysponując dokumentami Międzynarodowego Czerwonego Krzyża{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=15-19}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}.

We wrześniu 1945 rozpoczął ostatni semestr studiów, wybierając specjalizację przemysł rolny{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=20, 70}}. W tym czasie popadał w coraz trudniejszą sytuację materialną, wobec otrzymania skromnego stypendium z Warszawy{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=18-19}}. Nie uzyskawszy potrzebnej pomocy w znalezieniu pracy od Polskiej Misji Repatriacyjnej w Budapeszcie w maju 1946, wraz z innym byłym kurierem Stanisławem Stasiakiem usiłował wnioskować o wsparcie w Komendzie Wojskowej w Sopron, gdzie szczęśliwie uniknął aresztowania przez sowietów pod koniec czerwca 1946{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=22-23}}. Następnie trafił do Wiednia, skąd przez Innsbruck, Brenner, Predappio trafił do Ankony{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=23-25}}. Tam został przyjęty w sztabie 2 Korpusu przez gen. Kazimierza Wiśniowskiego, mianowany podporucznikiem Polskich Sił Zbrojnych (z 1943) i przydzielony do Biura Planowania 2 Korpusu{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=25, 83}}. Wkrótce potem przyjął od mjr. Zbrowskiego propozycję przeprowadzenia z Polski do Włoch kilku osób (w tym siostry gen. Władysława Andersa z Krakowa, która ostatecznie zrezygnowała z wyjazdu) przy ominięciu granicznych punktów kontrolnych, po czym wyruszył w tej misji wraz z kpt. Sułkowskim do Wiednia{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=26-29}}. Dotarłszy samodzielnie przez Czechosłowację do Polski dojechał do Płocka, lecz nie zdołał przekazać mikrofilmu w międzyczasie aresztowanemu adresatowi z organizacji Racławice, po czym przez Warszawę trafił do Krakowa, a następnie powrócił do Wiednia{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=28-33}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. Następnie ponownie udał się do Krakowa skąd na przełomie października i listopada 1946 przeprowadził do Wiednia żonę i córkę gen. Stefana Dąb-Biernackiego oraz żonę innego polskiego podpułkownika, po czym ponownie przeszedł do Krakowa i powrócił stamtąd raz jeszcze z kpt. Sułkowskim{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=33-37}}. Następnie kwaterował w Wiedniu, a w lutym 1947 odbył ponownie trasę do Krakowa i z powrotem{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=37-38}}. Na przełomie maja i czerwca 1947 dokonał przeprowadzenia z Krakowa do Wiednia żony dowódcy ORP Piorun oraz małżonki innego pułkownika (w obu akcjach przeprowadzania pośredniczył w Krakowie mjr. Abłamowicz){{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=40}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. Następnie za pośrednictwem polskiego konsulatu w Wiedniu oficjalnie wyjechał pociągiem w ramach transportu repatriantów i przybył do Polski 16 lipca 1947 ze wstępnym zamiarem pozostania w kraju{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=40-41}}. Mimo tego w Krakowie podjął kolejną misję przeprowadzenia kobiety-żony oficera przez granicę i w trakcie podróży, 17 lipca przy dworcu w Cieszynie został zatrzymany przez funkcjonariuszy UB z Krakowa, zaś podczas zatrzymania zniknęła eskortowana przez niego kobieta (ponadto nie był o nią indagowany później podczas śledztwa, co jego zdaniem oznaczało iż była podstawiona){{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=43-44}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. Z Cieszyna został przewieziony do Krakowa, a stamtąd do Warszawy, gdzie w gmachu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego był przesłuchiwany, w tym w pierwszej kolejności przez płk. Józefa Różańskiego, który w dalszym toku zaproponował mu współpracę na rzecz komunistycznych służb{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=44-47}}. Po odrzuceniu tej propozycji został przewieziony z MBP do X Pawilonu więzienia mokotowskiego w Warszawie{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=48}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. Podczas śledztwa był poddawany biciu i torturom, zamykany w karcerze{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=48-52}}. W procesie odwołał swoje wyjaśnienie złożone w śledztwie, a w myśl wniosku prokuratora żądano dla niego kary śmierci{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=53}}. Wyrokiem z 18 marca 1948 Rejonowego Sądu Wojskowego w Warszawie został skazany na karę 15 lat pozbawienia wolności oraz utratę praw obywatelskich i honorowych na 10 lat{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=53}}{{odn|J.F.Adamski. W ięzieniach PRL|s=89}}. Początkowo pozostał w więzieniu mokotowskim{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=53-57}}. Wówczas w dniu 24 stycznia 24 czerwca 1948, za zgodą władz penitencjarnych, stoczył za więziennymi murami pokazową trzyrundową walkę bokserską z innym osadzonym, Francuskim zawodowym pięściarzem polskiego pochodzenia, Leonem Śliwką (werdyktem ogłoszono remis){{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=54-55, 57}}. Od jesieni 1948 odbywał karę w Zakładzie Karnym we Wronkach{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=53-67}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. Podczas osadzenia przebywał w celach m.in. Tadeuszem Płużańskim, Mieczysławem Przystaszem, Janem Radożyckim{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=53-55, 62, 64}}. Czas odbywania wyroku pożytkował m.in. na naukę języka angielskiego{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=64, 72}}. Podczas pobytu we Wronkach zachorował na gruźlicę węzłów chłonnych i czasowo przebywał na więziennym oddziale szpitalnym{{odn|Łożański. W więzieniach PR|s=65-66}}. Po śmierci Józefa Stalina w marcu 1953 i odczuwalnym złagodzeniu rygoru więziennego uzyskał m.in. przeniesienie do innej celi, przebywając wówczas tymczasowo z prof. Eugeniuszem Ralskim specjalistą w dziedzinie, w której się kształcił{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=68-71}}. Później pełnił w więzieniu funkcję porządkowego{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=79}}. Podczas odsiadywania kary, dzięki pośrednictwo kolegi z Sanoka, podjął korespondencję listową z nieznaną sobie kobietą, która następnie odwiedziła go na widzeniu we Wronkach, a później została jego żoną{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=78-79}}. W 1956 wniósł wniosek o rewizję swojego wyroku, zaś rozprawa odbyła się 29 czerwca 1956 i postanowieniem Sądu Najwyższego został objęty amnestią{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=80}}. Po dziewięciu latach uwięzienia w dniu 4 sierpnia 1956 wyszedł na wolność na mocy amnestii{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=80-81, 83}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}.

Po odzyskaniu wolności powrócił w rodzinne strony, Zarszyna i Sanoka{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=79}}{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=78-79}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. W 1956 został zatrudniony w Wydziale Rolnictwa i Leśnictwa Powiatowej Rady Narodowej w Sanoku na stanowisku rejonowego agronoma{{odn|Łożański. W więzieniach PR|s=82}}{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=487}}. Pracował w Spółdzielni Produkcyjnej w podsanockich wsiach Zabłotce, Zahutyń, Odrzechowa, Jaćmierz, Bażanówka{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=82}}{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=487, 490}}. Od 1958 pełnił stanowisko inspektora regulacji i wymiany gruntów w Powiatowym Biurze Geodezji i Urządzeń Rolnych w Sanoku, odpowiadając m.in. za pomiary geodezyjne{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=82-83}}{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=490}}. Równolegle z pracą zawodową wznowił aktywność w sferze sportowej{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=490}}. Początkowo usiłował ponownie trenować pięściarstwo, jednak nie dostrzegając efektów, zrezygnował z tego{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=490}}. Zaangażował się w działalność działacza i trenera w Sanoku{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=490}}. Był kierownikiem sekcji juniorów w sekcji piłki nożnej klubu Sanoczanka Sanok, a po przekształceniach działał w Stali Sanok{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=83}}{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=490}}.

Wstąpił do ZBoWiD, jako prelegent brał udział w spotkaniach wspomnieniowych dotyczących służby podczas wojny{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=84-85}}. Jego wspomnienia zostały opublikowane w wydaniach Rocznika Sanockiego (dwukrotnie: w 1967 i w 1971), a ponadto w książce pt. ''Kurierskim szlakiem po Beskidzie Niskim'' z 1989{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. W 1971 w Zakopanem uczestniczył w I Zjeździe Kurierów{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=488}}. Brał udział w organizowanych od 1980 przez Oddział PTTK w Brzozowie (dyrektor Jerzy F. Adamski) Rajdach Szlakiem Kurierów Beskidzkich{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=85}}. W 1990 ukończył spisywanie wspomnień z lat 1945-1956, które ukazały się w rok po jego śmierci (1991) w publikacji zatytułowanej ''W więzieniach PRL. Powojenne wspomnienia kuriera z Sanoka''{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. W 2012 wydano zbiorcze wspomnienia Jana Łożańskiego pt. ''Orzeł z Budapesztu''.

Jan Łożański zmarł 21 czerwca 1990 w szpitalu w Sanoku{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=88}}. Został pochowany w części Matejki Stary Cmentarza Centralnego w Sanoku. W pogrzebie uczestniczyli żołnierze z jednostki Wojsk Ochrony Pogranicza{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=88}}.

Rodzinny dom Jana Łożańskiego w Zarszynie uległ zniszczeniu podczas działań wojennych w 1944{{odn|Łożański. W więzieniach PRL|s=16}}. Jego siostra Irena była harcerką, została zamordowana przez gestapowców w zarszyńskim domu{{odn|J.F.Adamski. W więzieniach PRL|s=89}}. Był żonaty z Władysławą z domu Litwin (1926-2014). Miał córkę Beatę Łożańską-Romanowską{{odn|Łożański. Orzeł z Budapesztu|s=486}}. [źródło: Wikipedia, Jan_Łożański]

Upamiętnienie

W rodzinnym Zarszynie imieniem Jana Łożańskiego nazwano jedną z ulic.

W 2012 na podstawie wspomnień Jana Łożańskiego powstał w Beskidzie Niskim szlak turystyczny pod nazwą Beskidzka Trasa Kurierska Jaga-Kora, prowadzący od Wróblika Szlacheckiego poprzez Rymanów, Posadę Górną, Rymanów-Zdrój, Wolę Niżną do Jasiela.

Wokalista hip-hopowy Tadek na solowym albumie ''Niewygodna prawda II. Burza 2014'' z 2014 wydał utwór pt. Jan Łożański Orzeł cz. 1 poświęcony Janowi Łożańskiemu.

O losach Jana Łożańskiego opowiadają m.in. dwa filmy dokumentalne: ''Czas leśnych kurierów'' oraz ''Bohaterowie tatrzańskich szlaków''. [źródło: Wikipedia, Jan_Łożański]