Jerzy Duda-Gracz

Życiorys

Ukończył Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Częstochowie (obecna nazwa: Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego w Częstochowie), a następnie Akademię Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Wydział Grafiki w filii w Katowicach (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach), gdzie otrzymał dyplom w 1968; tam też w latach 1976-1982 był docentem, nauczycielem akademickim malarstwa i grafiki. W latach 1992-2001 nauczał w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie, a później, aż do śmierci, pracownik Wydziału Radia i Telewizji im. K.Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Twórczość

Profesor Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz był określany jako wnikliwy satyryk o ostrym programie publicystyczno-moralizatorskim. Jego malarstwo zawsze budziło silne emocje. Przedstawiając ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz używając czytelnych symboli, obnażał ludzkie wady - głupotę, nietolerancję, zakłamanie, chamstwo, lenistwo, ślepą fascynację pieniądzem i kulturą amerykańską.

Każdy obraz Dudy-Gracza oznaczony jest numerem i datą. Artysta tłumaczył, że ta dokumentacja miała być początkowo czynnikiem dyscyplinującym młodego malarza. Po latach okazało się to bardzo przydatne w tropieniu falsyfikatów.

Krzysztof Teodor Toeplitz pisał o malarstwie Dudy-Gracza, że to świat głęboko tragiczny. Świat, w którym człowiek nie potrafi znaleźć wewnętrznej harmonii i godnego miejsca. Często także wpisywano artystę w nurt groteski, porównując jego twórczość z malarstwem Petera Bruegla i Witolda Wojtkiewicza.

Sam artysta tak mówił o swojej sztuce: maluję świat, który odchodzi, umiera, gdzie więcej jest snu, zdarzeń z dzieciństwa, świat w pejzażu przedindustrialnym. Na moich obrazach nie ma drutów telefonicznych, kabli, anten satelitarnych, samochodów, samolotów - tego wszystkiego, co zaprowadzi człowieka z powrotem na drzewo, jeżeli nadal będzie się tak intensywnie rozwijał pod tym względem ; Maluję to, co mi w duszy gra; im bardziej człowiek pierniczeje, tym lepiej wie, że odchodzi, a z nim cały ten świat. Z upływem czasu rodzi się czułość i tęsknota za tym, co bezpowrotne.

Z okazji jubileuszu 25-lecia pracy artystycznej, powiedział, że żegna się z publicystyką, bo przeszły mu już naiwne pasje poprawiania świata.

Śmierć

Twórca zmarł na atak serca 5 listopada 2004, podczas wieczornej drzemki w trakcie pleneru malarskiego w Łagowie. [źródło: Wikipedia, Jerzy_Duda-Gracz]

Dzieła

Do najbardziej znanych prac zalicza się m.in.:
* ''Pamięci ojca'' (1970)
* ''List na zachód'' (1973)
* ''Jeźdźcy Apokalipsy, czyli Fucha'' (1977)
* ''Kalendarz polski'' (1981)
* ''Wigilia'' (1981)
Stworzył wiele autoportretów oraz portretów - m.in. Jerzego Waldorffa i Kazimierza Rudzkiego.

Cykle malarskie

* ''Motywy i Portrety Polskie'' (1968-1979)
* ''Motywy, Tańce, Dialogi Polskie'' (1980-1983)
* ''Obrazy Jurajskie'' (1984-1986)
* ''Obrazy Arystokratyczno-Historyczne'' (1985-1991)
* ''Pejzaże Polskie'' i ''Obrazy Prowincjonalno-Gminne'' (od 1986)
* ''Golgota Jasnogórska'' (2000-2001)

Cykl obrazów Chopinowi

Od 1999 malarz pracował nad cyklem obrazów będących malarską interpretacją wszystkich dzieł ulubionego kompozytora katowickiego artysty - Fryderyka Chopina. Prace te ukończył jesienią 2003. Każdy z utworów posiada swój własny obraz, a w przypadku większych form muzycznych - każda z jego części. Wszystkie te obrazy, wedle słów samego artysty, zostały namalowane po uprzednich głębokich studiach nad życiem i twórczością Chopina ze szczególnym uwzględnieniem wypowiedzi kompozytora na temat swoich dzieł. Całość tworzy przedsięwzięcie artystyczne pt. ''Chopinowi'' składające się z 313 dzieł obrazujących 295 utworów. Cykl składa się z serii prac akwarelowo-temperowych (Etiudy, Preludia, Pieśni), olejnych (wszystkie pozostałe formy muzyczne), oraz całunów symbolizujących utwory zaginione.

Obrazy te, w postaci ekspozycji multimedialnej, były prezentowane na Światowej Wystawie EXPO 2005 w Japonii [http://www.conspero.pl/], a po raz pierwszy zostały udostępnione bezpośrednio widzom na jesieni 2005 w salach Teatru Wielkiego - Opery Narodowej w Warszawie, z okazji odbywającego się w tym samym czasie XV Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.

Największe realizacje

* ''Przemienienie'' - plafon utworzony dla kościoła pw. Przemienienia Pańskiego we wsi Kamion-Toporów (Parafia św. Franciszka z Asyżu w Toporowie) - 1995
* ''Golgota Jasnogórska'', klasztor o.o. Paulinów, Częstochowa - 2000/2001

Realizacje scenograficzne

* 1981: Filomena Marturano reż. M. Pawlicki, Teatr Śląski, Katowice
* 1984: Gra o Każdym reż. A. Dziuk, Teatr Stary, Kraków
* 1988: Carmen reż. M. Fołtyn, Państwowa Opera Śląska, Bytom
* 1993: Pokusa reż. A. Dziuk, Teatr S.I. Witkiewicza, Zakopane
* 1999: Don Giovanni reż. W. Ochman, Państwowa Opera Śląska, Bytom
* 2000: Grześkowiak reż. Laco Adamik, Centrum Sztuki Impart, Wrocław
* 2003: Kaligula reż. Agata Duda Gracz, Teatr J. Słowackiego, Kraków [źródło: Wikipedia, Jerzy_Duda-Gracz]

Ważniejsze wystawy

W Polsce

* Kultura Ludowa. Kultura Narodowa, Galeria Zachęta, Warszawa 1978
* Polaków Portret Własny, Muzeum Narodowe, Kraków 1979
* Malarstwo Polskie XX wieku, Muzeum Narodowe, Kraków 1984
* Życie Ludzi - Los Ziemi, Galeria Zachęta, Warszawa 1986
* Miasto i Ludzie w sztuce współczesnej, Muzeum Historii m. Kraków 1999
* Osobni Muzeum Śląskie, Katowice 2000
* Chopinowi Jerzy Duda-Gracz, Teatr Wielki Warszawa 2005

Za granicą

* Novy Ruch Polonaise, Galeria Espace Cardin, Paryż 1974
* 41 Międzynarodowe Biennale Sztuki, Wenecja 1984
* 20 i 21 Międzynarodowe Targi Sztuki, Kolonia 1986, 1987
* Wystawa Światowa EXPO'92" Sewilla 1992
* Sztuka z Polski, Krefeld 1998 [źródło: Wikipedia, Jerzy_Duda-Gracz]

Zbiory

Prace w zbiorach krajowych

W Muzeach Narodowych

Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk. Muzeum Sztuki - Łódź, Muzeum Collegium Maius - Kraków, Muzeum Flagi Ziemi PAN - Warszawa, Centrum Scenografii Polskiej - Katowice, Muzeum Karykatury - Warszawa.

Muzea okręgowe i miejskie

Katowice, Wałbrzych, Częstochowa, Gliwice, Opole, Słupsk, Olsztyn, Łódź, Bydgoszcz, Toruń, Radom, Bytom, Zabrze, Chełm, Chorzów.

Galerie sztuki współczesnej

Opole, Słupsk, Kielce, Łódź, Warszawa, Kraków, Wrocław, Sieradz, Katowice, Gorzów Wielkopolski, Olsztyn.

Prace w zbiorach zagranicznych

Muzeum Ufizzi - Florencja, Muzeum Watykańskie, Muzeum im. A. Puszkina - Moskwa, Muzeum Miejskie Gandawa, Muzeum Fundacji Bawag - Wiedeń, Muzeum Miejskie - Oldenburg

Oraz w galeriach i kolekcjach sztuki współczesnej

Austria, Belgia, Czechy, Dania, Francja, Holandia, Izrael, Japonia, Kanada, Meksyk, Norwegia, Rosja Szwecja, Szwajcaria, USA, Wenezuela, Wielka Brytania, Włochy, Węgry.

Kolekcje prywatne

Wiesława Ochmana, Wojciecha Fibaka, Krafta-Alexandra księcia zu Hohenlohe-Oehringen. [źródło: Wikipedia, Jerzy_Duda-Gracz]

Nagrody i odznaczenia oraz upamiętnienie

Nagrody, medale i wyróżnienia regulaminowe oraz nagrody za wystawy i działalność artystyczną

* Nagroda Krytyki im. C. K. Norwida 1975
* Nagroda II Stopnia Prezesa Rady Ministrów 1979
* Nagroda Prezydenta Miasta Katowic
* Nagroda Wojewody Katowickiego
* Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia (1985);
* Nagroda TPSP - Warszawa, za wydarzenie artystyczne roku (Obrazy holenderskie) 1987
* Nagroda Polskiego Radia im. J. Ligonia Katowice
* Nagroda Ministra Spraw Zagranicznych 1988
* Medal Polonia i Srebrny Medal Solidarności Globalnej (za udział w EXPO'92) 1993
* Honorowa Nagroda Literacko-Artystyczna Metafory im. K. Janickiego, Bydgoszcz 1998
* Hanys 2000, Ruda Śląska 2000

Ordery i odznaczenia

* Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (postanowieniem z 21 lutego 2000 uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej)
* Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1996)
* Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1986)
* Srebrny Krzyż Zasługi (1977)
* Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1980)
* Srebrna Odznaka Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego (1978)
* Nagroda Św. Brata Alberta (Warszawa 2001)

Upamiętnienie

Uchwałą Rady Miasta Katowice 2007 nazwano jedną z ulic imieniem Jerzego Dudy-Gracza. [źródło: Wikipedia, Jerzy_Duda-Gracz]