Juliusz Bursche

Życiorys

Urodził się jako syn Ernesta Wilhelma Bursche, pastora w Zgierzu, i Matyldy z domu Müller. Gimnazjum ukończył w Warszawie, a studia teologiczne (''Wydział Teologii Ewangelickiej'') na uniwersytecie w Dorpacie. Podczas studiów w Dorpacie został przyjęty do korporacji akademickiej Konwent Polonia, w którym działał i wspierał aktywnie przez całe życie. Ordynowany był mając 22 lata, odbył krótki wikariat w warszawskiej parafii św. Trójcy, a w 1885 został wybrany na pastora parafii w Wiskitkach koło Żyrardowa. W tymże 1885 ożenił się z Amalią Heleną z domu Krusche, pochodzącą z zamożnej niemieckiej rodziny przemysłowców, współwłaścicieli tkalni bawełny w Pabianicach. Miał pięcioro dzieci (4 córki i syna). W 1888 ksiądz Bursche został przeniesiony do Warszawy, gdzie szybko awansował w hierarchii kościelnej. Od 1895 do 1904 był radcą Konsystorza, w roku 1904 car Mikołaj II mianował go superintendentem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Królestwie Polskim. Uroczystość wprowadzenia w urząd biskupi (instalacja), odbyła się 22 stycznia 1905 w kościele Św. Trójcy w Warszawie. Mieszkał wraz z rodziną na plebanii przy ul. Królewskiej, a następnie w tzw. domu konsystorskim przy ul. Wierzbowej 2. W 1902 rodzina księdza Bursche po raz pierwszy przyjechała do Wisły, gdzie spędziła wakacje letnie w willi Bogumiła Hoffa. W tym samym roku zakupili parcelę na stoku góry Kamiennej nad Wisłą, gdzie w 1903 miejscowi cieśle wybudowali dla nich willę Zacisze. Drewniana willa, zaprojektowana przez Bogdana Hoffa w modnym wówczas stylu zakopiańskim, aż do 1939 była przez trzy letnie miesiące miejscem odpoczynku i pracy biskupa. Bursche lubił urządzać i pielęgnować ogród przy willi i codziennie zażywał kąpieli w Wiśle. Utrzymywał ożywione kontakty z polską inteligencją Śląska Cieszyńskiego oraz odwiedzającymi Beskid Śląski polskimi turystami. W 1910 r. wszedł w skład pierwszego zarządu Polskiego Towarzystwa Turystycznego Beskid z siedzibą w Cieszynie.

W chwili wybuchu I wojny światowej znajdował się w Wiśle, gdzie rokrocznie spędzał lato. Jako obywatel rosyjski musiał jak najszybciej opuścić Śląsk Cieszyński. Okrężną drogą przez Wiedeń, Budapeszt, Bukareszt i Odessę wrócił do Warszawy, skąd w kwietniu 1915 został zesłany w głąb Rosji do Orenburga. Po dwuletniej tułaczce udało mu się przedostać do Sztokholmu, skąd 17 lutego 1918 powrócił do Warszawy na stanowisko głowy Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, w tym samym roku wszedł w skład Rady Stanu Królestwa Polskiego.

Po uzyskaniu niepodległości przyjechał na Śląsk Cieszyński, by przejąć kościoły ewangelickie pod zwierzchnictwo konsystorza warszawskiego i powołać diecezję śląską Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. W dniach od 5 lutego do 11 marca 1919 przebywał we Francji, by jako rzeczoznawca strony polskiej do spraw terenów Śląska Cieszyńskiego i byłych Prus Wschodnich uczestniczyć w konferencji pokojowej w Paryżu. Przedłożył tam memoriał polskich pastorów ewangelickich z grudnia 1918 r. w sprawie przyłączenia Śląska Cieszyńskiego i Górnego Śląska do Polski. W latach 1919-1920 kierował polskim komitetem plebiscytowym podczas przygotowań do plebiscytu na Mazurach. W marcu 1920 został superintendentem Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w odrodzonej Polsce. 2 maja 1922 został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. W 1928 objął stanowisko prezesa Rady Kościołów Ewangelickich w Polsce. W 1930 Uniwersytet Warszawski nadał mu tytuł doktora honoris causa.

Ksiądz Bursche był zdolnym, niezwykle energicznym organizatorem życia religijnego i cenionym kaznodzieją, autorem wielu rozpraw historycznych z zakresu historii Kościołów reformowanych, oraz założycielem i wydawcą pism: Zwiastun Ewangeliczny (1898-1914) oraz Gazeta Mazurska (1922-1939). W dwudziestoleciu międzywojennym działał usilnie nad zorganizowaniem silnego polskiego Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Jako biskup (zwierzchnik) tego Kościoła utrzymywał ożywione stosunki z wieloma czołowymi przedstawicielami ówczesnych rządów RP. Był inicjatorem uchwalonej w 1936 ustawy o stosunku swojego Kościoła do Państwa Polskiego. W tym samym roku we wrześniu wydał manifest do ludności ewangelickiej w Polsce, potępiający nazizm i ideologię hitlerowską. Jednocześnie przywiązywał ogromną wagę do duchowej łączności polskich ewangelików z innymi Kościołami ewangelickimi na świecie. Uczestniczył w wielu konferencjach i zjazdach Kościołów ewangelickich, m.in. w Uppsali (1921), Eisenau (1923), Kopenhadze (1929), Paryżu (1935) oraz w konferencji ekumenicznej w Oksfordzie (1937). 3 lipca 1937 został wybrany według nowego statutu kościoła, pierwszym biskupem.

Biskup Bursche pochodził z rodziny o niemieckich korzeniach, jednak całym swoim życiem i pracą stworzył wzór Polaka-ewangelika, wspierającego polską rację stanu - Bursche przeciwstawiał się m.in. germanizacyjnym dążeniom Kościołów ewangelickich w zaborze pruskim. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, w orędziu z 30 sierpnia 1939 r. deklarował: My, Polacy ewangelicy, którzy jesteśmy integralną cząstką narodu polskiego - nas nie potrzeba nawet wzywać, abyśmy w dziejowej tej chwili złożyli ofiarę mienia i krwi na ołtarzu dobra Ojczyzny. Żadne ofiary nie będą nam zbyt wielkie, aby dać odpór mocy, która urągać śmie majestatowi Rzeczypospolitej. 1 września 1939 r., po napaści Niemiec na Polskę, wydał orędzie, które miało być odczytane z ambon kościołów ewangelickich. Potępił w nim agresję hitlerowską i wyraził nadzieję, że po klęsce hitlerowskich Niemiec Mazury, Śląsk i Pomorze wrócą do Polski. We wrześniu 1939 nie skorzystał z możliwości wyjazdu za granicę, lecz wraz z wielką masą Polaków ewakuował się na wschód. Jako jeden z czołowych wrogów III Rzeszy już 3 października 1939 został aresztowany na terenie plebanii ewangelickiej w Lublinie (gdzie się ukrywał) i przewieziony na przesłuchania do Radomia, a następnie do głównej siedziby Gestapo w Berlinie. Został umieszczony w obozie w Sachsenhausen k. Oranienburga. Jego nieugiętą postawę oraz odrzucenie niemieckich propozycji wyrzeczenia się polskości, podkreślała krajowa prasa konspiracyjna, m.in. Biuletyn Informacyjny nr 9 z 1942 napisał: Pomimo presji samego Himmlera, pomimo cierpień jakie spadły za jego nieugiętość na całą rodzinę Burschów - ksiądz biskup nie wyparł się swej polskości i nie uległ przed pokusami proponowanymi przez wroga. Zmarł z wycieńczenia w szpitalu więziennym Moabit, wielokrotnie torturowany w czasie przesłuchań. Dokładna data jego śmierci nie jest znana - 20 lutego 1942 jest datą umowną, najbardziej prawdopodobną. Rodzinie nie ujawniono miejsca pochówku i odmówiono wydania doczesnych szczątków zmarłego. Dopiero w 2017 roku dzięki odnalezieniu dokumentów udało się ustalić miejsce pochówku urny z prochami biskupa na Miejskim Cmentarzu przy Humboldtstrasse w Berlinie Reinickendorf.

Represje dotknęły również trzech jego braci (przeżył tylko jeden) oraz syna (inż. Stefan Bursche, rozstrzelany przez hitlerowców 17 lutego 1940 w lasach lućmierskich), aresztowanych przez Niemców w pierwszych dniach okupacji - na ich aktach Himmler napisał: Diese Familie ist auszurotten (pol. tę rodzinę trzeba wytępić).

Imieniem księdza biskupa Juliusza Burschego nazwano w 1983 aleję, biegnącą wzdłuż Wisły, obok willi Zacisze. Willa istnieje do dziś, ma status obiektu zabytkowego. Z inicjatywy obecnych właścicieli willi w narożniku ogrodu 10 listopada 1985 została odsłonięta tablica pamiątkowa projektu Karola Kubali z Ustronia, poświęcona pamięci biskupa Burschego. W Warszawie jego imię nosi uliczka a zapleczu Galerii Zachęta prowadząca od ulicy Królewskiej do Kościoła św. Trójcy. Również w Kaliszu, mieście jego urodzenia, a także w Tychach, ulica została nazwana imieniem Juliusza Bursche.

11 listopada 2018 roku pośmiertnie odznaczony przez prezydenta RP Andrzeja Dudę Orderem Orła Białego ''jako wyraz najwyższego szacunku wobec znamienitych zasług poniesionych dla chwały, dobra i pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej''. [źródło: Wikipedia, Juliusz_Bursche]