Jan Świerzowicz

Życiorys

Urodził się jako jedno z dziesięciorga dzieci Józefa (1861-1950), murarza i Agnieszki, z domu Satuła (1864-1936). Jego rodzina zamieszkiwała w dawnej wsi, a od 1931 dzielnicy Sanoka, Posadzie Olchowskiej przy ulicy Kazimierza Lipińskiego. W Sanoku uczęszczał do szkoły ludowej. W 1908 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum w Sanoku (w jego klasie był m.in. Mieczysław Sygnarski). Następnie kształcił się na studiach polonistycznych na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie od 1908 do 1913.

Od 1911 pracował jako nauczyciel-aplikant w C. K. V Gimnazjum we Lwowie. W roku szkolnym 1912/1913 jako kandydat stanu nauczycielskiego został mianowany zastępcą nauczyciela w oddziałach równorzędnych C. K. IV Gimnazjum we Lwowie. 23 maja 1916 zdał egzamin nauczycielski. W roku szkolnym 1920/1921 pracował w IX Państwowym Gimnazjum im. Jana Kochanowskiego we Lwowie, gdzie uczył języka polskiego, języka greckiego, propedeutyki filozofii oraz był zawiadowcą biblioteki polskiej. Od 1923 przez sześć lat był dyrektorem Państwowego Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Ostrogu. W tym okresie prowadził teatr szkolny, reżyserował jego spektakle, wystawiane na obszarze Wołynia. Od 1929 do 1933 był dyrektorem Gimnazjum Państwowego w Trzemesznie, a w kolejnych latach od 1933 do 1938 był nauczycielem w gimnazjum w Grodzisku Wielkopolskim, a od 1938 do 1939 w Obornikach. Przyjaźnił się z Janem Kasprowiczem z którym korespondował.

Po wybuchu II wojny światowej 1939 i kampanii wrześniowej został aresztowany przez Niemców i był więziony w Warszawie na Pawiaku. Zwolniony powrócił na stałe do Sanoka. W okresie okupacji niemieckiej 1939-1945 był organizatorem tajnego nauczania w Sanoku i okolicach oraz w Brzezinach, w Strzyżowie i Rzeszowie (prowadził je niezależnie od głównego ośrodka; skupił uczniów z obszaru dzielnicy Posada przy Fabryce Wagonów oraz wysiedlonych, pochodzących z terenu Poznańskiego). Tuż po przejściu frontu wschodniego i zakończeniu okupacji niemieckiej w Sanoku z sierpnia 1944 współtworzył Komitet Odbudowy Gimnazjum (wraz z nim m.in. Zofia Skołozdro i Jadwiga Zaleska)Krystyna Chowaniec, ''Oświata i szkolnictwo. Trudne lata powojenne, W latach powojennych'' w: ''Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka'', s. 856., w budynku którego stacjonowały wojska sowieckie. Powstałe gremium skierowało do Józefa Stalina telegram z prośbą o opuszczenie gmachu szkoły przez wojska Armii Czerwonej, zaś interwencja zakończyła się oddaniem budynku.

Na przełomie września i października 1944 wraz z sanocką kadrą nauczycielską (w jej składzie była m.in. Zofia Skołozdro) zorganizował na nowo swoje macierzyste Państwowe Gimnazjum i Liceum im. Królowej Zofii, po czym został wybrany przez grono pedagogów w demokratycznym wyborze jako najstarszy wiekiem na dyrektora tej szkoły. W tym czasie zasiadł w Komisji Weryfikacyjnej, która przekazała do Kuratorium w Rzeszowie protokoły z egzaminów z okresu tajnego nauczania, na podstawie których zostały wydane uczniom świadectwa. Po roku w 1945 ustąpił ze stanowiska (jego następcą został ostatni przedwojenny dyrektor gimnazjum, Andrzej Grasela) i pozostał nauczycielem w szkole. Jednocześnie był także przez rok dyrektorem Prywatnego Gimnazjum i Liceum w pobliskim Zagórzu.

20 czerwca 1946 przemawiał na cmentarzu w Zagórzu podczas uroczystego pochówku ofiar zbrodni w Jasielu (dokonanej przez UPA), określonej wówczas jako dokonaną przez ''bandytów zNSZ''. Na przełomie 1946/1947 został aresztowany przez funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (PUBP) w Sanoku i zwolniony z pracy w szkolnictwie. Od 1 kwietnia 1947 był pracownikiem Kuratorium Okręgu Szkolnego w Rzeszowie na stanowisku wizytatora Wydziału Oświaty i Kultury dla Dorosłych. W 1948 uzyskał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Wrocławskim. Został członkiem komisji historyczno-literackiej Polskiej Akademii Nauk. W 1950 powrócił do Sanoka i ponownie pracował w macierzystym Liceum Ogólnokształcącym, a później od 1951 do 1953 w Technikum Budowy Samochodów w Sanoku i od 1958 do 1963 w szkołach mechanicznych, gdzie uczył języka polskiego i języków obcych, w tym języka rosyjskiego (później szkoła funkcjonowała pod nazwą Zespół Szkół Technicznych, od 2010 Zespół Szkół nr 3 im. Walentego Lipińskiego i Mateusza Beksińskiego). Pracował także w Technikum Mechanicznym. Od 1952 był zaprzysiężonym tłumaczem sądowym, wykonując przekłady z języków niemieckiego, rosyjskiego, angielskiego, ukraińskiego, białoruskiego, czeskiego.

Publikował prace naukowo-literackie, m.in. bibliografię pism Piotra Chmielewskiego. Publikował zarówno wydania osobne, jak i artykuły i recenzje w czasopismach: Znicz (Kraków), Zarzewie, Kurier Lwowski, Muzeum (Lwów), Lech (Gniezno), Orędownik na powiaty nowotymski i wolsztyński, Myśl Narodowa, Ruch Literacki (Warszawa). Także publikował jako tłumacz. Od młodości był bibliofilem, na przełomie lat 50./60. jego kolekcja liczyła ok. 20-24 tys. pozycji. W owym czasie był to jeden z największych prywatnych księgozbiorów w Polsce. W jego zawartości była przede wszystkim literatura polska (głównie z epoki romantyzmu) i literatura powszechna, a także stare druki z XV-XVIII wieku, rękopisy, autografy, korespondencja, muzykalia i ryciny. Jan Świerzowicz udostępniał swoje eksponaty badaczom, uczelniom i instytucjom naukowym. Był przewodniczącym działającego przy sanockiej bibliotece od 1956 Koła Miłośników Książki, przewodniczącym komitetów redakcyjnych wydawnictw ''Monografia statystyczna powiatu sanockiego'' (przed 1960) oraz ''Monografia Jaćmierza'' (po 1960). W Sanoku udzielał wsparcia twórcom Rocznika Sanockiego.

Prowadził akcje oświatowe, głównie w ramach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (był prezesem powiatowego oddziału TWP), w trakcie których wygłosił ok. 1000 odczytów (w szczególności w dziedzinie Trzech Wieszczów, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Zygmunta Krasińskiego). Ponadto, w latach powojennych zainicjował pisanie przez młodzież pamiętników z czasu II wojny światowej. Działał społecznie, brał udział w życiu naukowo-kulturalnym, zjazdach literackich, pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego w Sanoku, pracował przy organizacji Jubileuszowego Zjazdu Koleżeńskiego b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury z 1958 oraz obchodów 800-lecia miasta Sanoka. W listopadzie 1956 został wybrany przewodniczącym obwodowej komisji wyborczej nr 4 w Sanoku. Na przełomie lat 50./60. był przewodniczącym Komisji Kultury i Oświaty Powiatowej Rady Narodowej (MRN) w Sanoku i pełnił mandat radnego PRN w Sanoku.

Jan Świerzowicz zamieszkiwał w domu przy ulicy Kazimierza Lipińskiego 104 nieopodal fabryki Autosan i potoku Dworzysko. Zmarł 4 stycznia 1963 w Trzemesznie podczas zjazdu koleżeńskiego przedwojennych wychowanków tamtejszego gimnazjum. 9 stycznia 1963 został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Posada w Sanoku.

Jego wnuczką jest rzeźbiarka Agnieszka Świerzowicz-Maślaniec.

Sanocki poeta Roman Bańkowski zadedykował Janowi Świerzowiczowi wiersz, opublikowany w tomikach poezji pt. ''Granica milczenia'' z 1988 oraz ''Byli wśród nas - inni'' z 2000. [źródło: Wikipedia, Jan_Świerzowicz]