Cmentarz Wojskowy na Powązkach, zwyczajowo Powązki Wojskowe - cmentarz komunalny znajdujący się przy ul. Powązkowskiej 43/45 w Warszawie.
Nekropolia znajduje się w północno-zachodniej części Powązek, w dzielnicy Żoliborz. Od strony południowej graniczy z Laskiem na Kole, od zachodu al. Armii Krajowej, a od północy ul. Powązkowską.
Cmentarz zajmuje powierzchnię 24,3 ha.
Cmentarz bywa mylony ze znajdującym się przy tej samej ulicy znacznie starszym cmentarzem Powązkowskim. [źródło: Wikipedia, 474387]
| typ cmentarza | komunalny |
| stan cmentarza | czynny |
| [źródło: Wikipedia, 474387] |
Historia
Cmentarz został założony w 1912 przez władze Warszawskiego Okręgu wojskowego jako cmentarz prawosławny przeznaczony dla zmarłych żołnierzy rosyjskich. Po wybuchu I wojny światowej miejsce spoczynku znaleźli tu nie tylko Rosjanie, ale również jeńcy - żołnierze niemieccy, węgierscy, chorwaccy, czescy, słowaccy oraz polscy, którzy zmarli w warszawskich szpitalach
Po 1918 cmentarz został przejęty przez władze wojskowe i oddany w zarząd Kurii Biskupa Polowego
Umieszczenie po 1937 na ścianie kwatery weteranów powstania styczniowego 205 brązowych tabliczek z nazwiskami powstańców zmarłych w ostatnich latach na terenie Polski był jednym z pierwszych przypadków budowania na cmentarzu grobów symbolicznych - osób zmarłych lub poległych w innych miejscowościach
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 na cmentarzu chowano poległych żołnierzy, często ofiary bombardowań lotniczych
W 1941 władze okupacyjne rozpoczęły grzebanie na cmentarzu żołnierzy niemieckich. Niemcy zajęli w tym celu pięciohektarowy teren od strony ulicy Powązkowskiej, nakazując ekshumację znajdujących się tam 59 grobów żołnierzy polskich
W czasie okupacji na Powązkach chowano, zwykle pod przybranymi nazwiskami, członków polskiego ruchu oporu, m.in. Jana Bytnara (jako Jana Domańskiego)
W latach 1945-1947 na cmentarz przenoszono ekshumowane ciała powstańców i osób cywilnych pogrzebanych na terenie miasta w czasie powstania warszawskiego. W zajmujących zwarty obszar kwaterach pochowano poległych w powstaniu żołnierzy Armii Krajowej, m.in. ze zgrupowań i batalionów Zośka, Parasol, Golski, Gustaw, Kiliński, Miotła, Kryska, a także żołnierzy Armii Ludowej. 1 sierpnia 1946, w drugą rocznicę wybuchu powstania, w kwaterze A-26 odsłonięto pomnik Gloria Victis. Ofiary cywilne grzebano w większości na utworzonym w sierpniu 1945 przy wschodniej granicy cmentarza wojskowego na obszarze 7,8 ha pierwszym w Warszawie cmentarzu bezwyznaniowym (komunalnym)
W 1946 cmentarz przejęła administracja wojskowa, co pozwoliło na uzyskanie środków na konserwację i uporządkowanie nekropolii
W latach 50. na cmentarzu postała Aleja Zasłużonych, umiejscowiona w części alei głównej
* przy głównej bramie przy ul. Powązkowskiej, pomiędzy kwaterami 2 i 4,
* za grobowcem Bolesława Bieruta, pomiędzy kwaterami 30 i 32 oraz 29 i 31.
1 stycznia 1964 doszło do połączenia cmentarza wojskowego z cmentarzem komunalnym, w wyniku czego przejęty przez miasto obiekt zmienił nazwę na ''Cmentarz Komunalny-Powązki''
w latach 1963-1964 wzniesiono Dom Przedpogrzebowy zaprojektowany przez Zbigniewa Gnassa przy współpracy Ryszarda Sobolewskiego i Stanisława Lisowskiego. W latach 1965-1969 przebudowano kwatery wojenne.
Oprócz wyodrębnionych kwater na cmentarzu znajdują się liczne pomniki, upamiętnienia i tablice pamiątkowe m.in. pomniki Cichociemnych, 54 członków PPR straconych 16 grudnia 1942, I Brygady Spadochroniarzy poległych pod Arnhem oraz jeńców wojennych rozstrzelanych w Woldenbergu.
W 1990 ekshumowano szczątki 2566 pochowanych na cmentarzu żołnierzy niemieckich, którzy zmarli w warszawskich szpitalach z ran odniesionych na froncie wschodnim i podczas walk w powstaniu warszawskim, i przeniesiono je na cmentarz wojenny w pobliżu wsi Joachimów-Mogiły
W 1998 Rada Warszawy przywróciła nazwę Cmentarz Wojskowy funkcjonującą przed 1964.
Tak jak w przypadku pozostałych stołecznych cmentarzy komunalnych, rodziny zmarłych odznaczonych: Orderem Orła Białego, Orderem Wojennym Virtuti Militari, Orderem Krzyża Wojskowego oraz Honorowych Obywateli m.st. Warszawy są zwolnione z opłat za udostępnienie miejsca grzebalnego na Cmentarzu Wojskowym w celu utworzenia i zachowania grobu oraz za udostępnienie niszy urnowej w kolumbarium. [źródło: Wikipedia, 474387]
Kwatery Cmentarza Wojskowego na Powązkach
Kwatera na Łączce.
W tzw. kwaterze Na Łączce pochowani zostali pomordowani przez Urząd Bezpieczeństwa w latach 1945-1956. Miejsce to znajduje się w pobliżu murów pomiędzy cmentarzem wojskowym i bezwyznaniowym (komunalnym), przy którym UB potajemnie chowało pomordowanych. 27 września 2015 odsłonięto tam Panteon - Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych.
Dolinka Katyńska.
Dolinka Katyńska na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach jest najważniejszym w Warszawie miejscem upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej (1940).
Kwatera Smoleńska.
10 listopada 2010 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach odsłonięto pomnik ku czci ofiar katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku, zaprojektowany przez warszawskiego artystę rzeźbiarza Marka Moderaua i znajdujący się w tzw. Kwaterze Smoleńskiej. Integralną częścią upamiętnienia są znajdujące się tam groby 28 ofiar katastrofy.
Kwatera Harcerskiego Batalionu Armii Krajowej Zośka.
W tej kwaterze, oznaczonej numerem A-20, znajdują się 174 groby, w większości harcerzy - członków Szarych Szeregów i Batalionu Zośka, którzy zginęli podczas II wojny światowej, oraz pojedyncze groby cywilne.
Pierwszą osobą pochowaną w tym miejscu (3 kwietnia 1943) był Jan Bytnar Rudy, odbity 26 marca w akcji pod Arsenałem. Przy uzyskaniu zgody na jego pochowanie (pod przybranym nazwiskiem Jana Domańskiego) uzyskano jednocześnie zgodę zarządu nekropolii na zajęcie przyległego terenu na kolejne pochówki. Miejsce wskazał Tadeusz Zawadzki Zośka za namową ojca Józefa Zawadzkiego.
Cechą charakterystyczną kwatery są ustawione na grobach białe brzozowe krzyże. Prostopadle do linii grobów znajduje się również mogiła symboliczna w formie muru obłożonego czarnym sjenitem. Wyryto na nim dziesiątki nazwisk poległych żołnierzy związanych z Grupami Szturmowymi i Batalionem Zośka, którzy nie mają swoich grobów na Powązkach (w większości przypadków ich ciał nie odnaleziono) [źródło: Wikipedia, 474387]
